Zespół policystycznych jajników – Wstęp
Zespół policystycznych jajników (PCOS) dotyczy nawet 12% kobiet w wieku rozrodczym. Przyczyny choroby nie są do końca poznane. W przebiegu PCOS często obserwuje się zaburzenia w przebiegu cyklu miesiączkowego, zmiany w obrębie objętości jajników oraz nadmierne owłosienie czy trądzik. O jego rozpoznaniu decyduje stwierdzenie 2 z 3 podanych kryteriów:
– rzadkie owulacje lub ich brak
– nadmierny androgenizm potwierdzony badaniem laboratoryjnym
– cechy policystycznych jajników lub zwiększona objętość jajników w obrazie ultrasonograficznym.
U pacjentek z PCOS występują liczne zaburzenia metaboliczne i hormonalne. Do najważniejszych zaliczamy: nadmiar androgenów, hiperinsulinizm oraz zaburzenia gospodarki węglowodanowej i lipidowej. Pod względem metabolicznym często stwierdza się współistniejącą otyłość. Nieleczony zespół policystycznych jajników może przyczynić się do wystąpienia licznych chorób metabolicznych, zaburzeń psychicznych oraz niepłodności. W leczeniu PCOS, oprócz farmakologii dużą rolę przypisuje się zmianie stylu życia, odpowiedniej diecie z niskim indeksem glikemicznym oraz odpowiednio dobranej aktywności fizycznej.
Problem niepłodności w zespole policystycznych jajników wynika z zaburzeń hormonalnych. Dojrzałe pęcherzyki jajnikowe zamiast pękać i uwalniać komórkę jajową, zamieniają się w małe torbiele.
Żywienie w PCOS
Terapia zaburzeń związanych z zespołem policystycznych jajników powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjentki oraz dominujących objawów chorobowych. Podstawowym celem diety w przypadku niepłodności spowodowanej PCOS jest redukcja masy ciała. Podczas leczenia należy wziąć pod uwagę status prokreacyjny. Według najnowszych badań, już 5% obniżenie masy ciała wpływa korzystnie na stan pacjentki z tym zaburzeniem. Natomiast przy redukcji masy ciała wynoszącej około 15% następuje znacząca poprawa profilu hormonalnego i uregulowanie cykli menstruacyjnych.
Spadek masy ciała oznacza mniej tkanki tłuszczowej, która jest narządem endokrynnym – wydziela hormony. Ich mniejsza ilość w organizmie zwiększa wrażliwość tkanek na działanie insuliny, która reguluje wydzielanie androgenów przez jajniki,. Dzięki temu są one w stanie nie tylko wywołać dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, ale też doprowadzić do pęknięcia pęcherzyka i uwolnienia komórki jajowej.
Ciąża z PCOS
Jeśli kobiecie z PCOS uda się zajść w ciążę, podlega ona większemu ryzyku powikłań prenatalnych, do których można zaliczyć między innymi poronienia, cukrzycę ciążową, przedwczesny poród czy dużą masę urodzeniową dziecka. Częstość poronień samoistnych jest dwukrotnie większa u kobiet z zespołem policystycznych jajników, a ich liczbę wiąże się z podwyższonym poziomem hormonu luteinizującego, niedoborem lub nieprawidłowym endometrium.
Dieta w PCOS
Dieta ma na celu ograniczenie spożycia tłuszczu ogółem, nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu, które przyczyniają się do rozwoju cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych oraz wpływają na dysfunkcję jajników. Ważne składniki w diecie kobiet z PCOS to potas, magnez, cynk, foliany, witamina D, witamina C, wapń. Cynk wpływa na regulację metabolizmu estrogenów, progesteronu, androgenów, które regulują owulację i odpowiadają za prawidłowy rozwój zarodka.
W żywieniu kobiet z PCOS powinno zwrócić się uwagę na cztery obszary kontroli żywieniowej:
– kontrola masy ciała
– kontrola profilu lipidowego
– kontrola gospodarki węglowodanowej
– wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej.
Udowodniono, że nadmiar tkanki tłuszczowej, zwłaszcza wisceralnej nasila objawy PCOS. U kobiet z nadwagą lub otyłością wprowadza się dietę ubogoenergetyczną, w celu zredukowania nadmiernej masy ciała i poprawienia tolerancji insuliny. Zaleca się także ograniczenie spożycia produktów zawierających łatwo przyswajalne węglowodany.
Zespół policystycznych jajników zwiększa ryzyko występowania miażdżycy oraz innych zaburzeń lipidowych. Dieta u pacjentek z PCOS wymaga odpowiedniego zbilansowania wartości tłuszczów. W jadłospisie należy zminimalizować spożycie tłuszczów zwierzęcych, ograniczyć produkty bogate w cholesterol. Zwiększa się natomiast spożycie produktów bogatych w błonnik pokarmowy, który wpływa korzystnie na obniżenie stężenia cholesterolu, ponieważ ogranicza jego wchłanianie. Spożycie warzyw i owoców powinno wynosić ok. 700 g na dobę. W diecie pacjentek z PCOS należy ograniczyć podaż soli kuchennej do 5g/dobę oraz przypraw i sosów zawierających glutaminian sodu. Ważny jest także odpowiedni dobór technik kulinarnych, unikanie potraw smażonych, stosowanie gotowania, pieczenia w folii lub w pergaminie. Zaleca się także ograniczenie spożycia tłuszczów typu trans, które są obecne w potrawach smażonych, chipsach, żywności typu fast-food, tłuszczach piekarniczych i wyrobach cukierniczych.
Kontrola gospodarki węglowodanowej w czasie leczenia PCOS odbywa się głównie poprzez spożycie produktów z niskim indeksem glikemicznym. Jest to bardzo ważne, ze względu na regulację poziomu glukozy we krwi i insulinooporność w PCOS. Wysokie stężenie glukozy w oporności insulinowej jest podstawą zaburzeń hormonalnych w PCOS u kobiet otyłych. Występowanie zaburzeń płodności jest korelowane z jakością spożywanych węglowodanów. Negatywny wpływ wywierają także produkty o niskiej zawartości węglowodanów złożonych, które posiadają wysoki indeks glikemiczny.
Produkty zalecane w diecie kobiet z PCOS:
– pieczywo razowe, żytnie, graham, pełnoziarniste, ryż brązowy, kasze gruboziarniste, makaron pełnoziarnisty,
– kefir, jogurt, maślanka, ser twarogowy,
– chude mięso z kurczaka, indyka, cielęcina, królik, ryby, chude wędliny
– olej rzepakowy, sojowy, lniany, oliwa z oliwek, awokado, orzechy
– warzywa i owoce świeże lub mrożone
Zwiększenie aktywności fizycznej przyczynia się do redukcji masy ciała oraz polepszenia regularności cyklu menstruacyjnego. Ponadto wyższy poziom aktywności związany jest z niższym ryzykiem niepłodności owulacyjnej. Jednak zawsze warto rozważyć i dostosować intensywność ćwiczeń do aktualnego stanu zdrowia i możliwości pacjentki.
W niektórych przypadkach, u pacjentek z PCOS zaleca się wprowadzenie suplementacji w postaci mio-inozytolu, witaminy D, kwasów omega-3 i kwasu foliowego.
Podsumowanie
Zespół policystycznych jajników to jedna z głównych przyczyn niepłodności wśród kobiet. Współtowarzyszące zespołowi PCOS zaburzenia gospodarki lipidowej, węglowodanowej stanowią elementy składowe zespołu metabolicznego. Zasadniczą rolę w profilaktyce zaburzeń płodności odgrywają czynniki żywieniowe, odnoszące się do określenia poziomów spożycia wybranych składników odżywczych oraz wdrożenie regularnej aktywności fizycznej.
Bibliografia:
InviMed, Dieta w PCOS. Zapanuj nad hormonami!
Kłósek P., Grosicki S., Całyniuk B., Dietoterapia w zespole policystycznych jajników – zalecenia praktyczne, 2017.
Kostecka M., Zespół policystycznych jajników – rola diety i suplementacji we wspomaganiu leczenia, 2018.
Ostrowska L., Karecka U., Wpływ diety i aktywności fizycznej na płodność kobiet, 2017.
