Ciąża to jeden z najważniejszych okresów w życiu kobiety. W tym czasie, w organizmie zachodzą liczne zmiany, które są związane z przystosowaniem organizmu matki do zwiększonych wymagań uwarunkowanych wzrostem i rozwojem płodu. Wynika to między innymi ze zwiększonej lub obniżonej aktywności poszczególnych hormonów, do których należą między innymi: estrogeny, progesteron, prolaktyna, gonadotropina kosmówkowa oraz androgeny. W wyniku tych przemian organizm kobiety ciężarnej często boryka się z różnymi przypadłościami. Zaliczamy do nich między innymi: zgagę i odbijanie, nudności i wymioty, zaparcia, obrzęki oraz dolegliwości bólowe.

Przypadłości kobiet w ciąży

Zgaga

Jest wynikiem refluksu żołądkowo-przełykowego, a co za tym idzie – cofaniem kwaśnej treści żołądkowej do przełyku. Najczęściej objawia się w postaci odczuwania bólu czy pieczenia, zlokalizowanego za mostkiem. To jedna z najczęstszych dolegliwości dotykająca kobiety ciężarne. Szacuje się, że odczuwa je nawet 80% kobiet, na różnych etapach ciąży, a 25% miewa je nawet codziennie. Dolegliwości te zazwyczaj ulegają nasileniu w czasie trwania ciąży i ustępują całkowicie po porodzie. W I trymestrze ponad 20% kobiet uskarża się na zgagę, natomiast w III trymestrze ilość ta zwiększa się do 70%. Najczęstszą przyczyną takiego stanu jest rozluźnienie i obniżenie ciśnienia dolnego zwieracza przełyku, w wyniku działania progesteronu i estrogenów. Dodatkowo mamy do czynienia z narastającym ciśnieniem w obrębie jamy brzusznej i opóźnionym opróżnianiem żołądka ciężarnej. Do objawów pieczenia bardzo często dołącza dyskomfort w nadbrzuszu oraz odbijanie.

Zapobiegać tym dolegliwościom można głównie poprzez zmianę stylu życia. Należy ograniczyć spożywanie obfitych posiłków, pokarmy spożywać często, ale małe objętościowo. Dobrze sprawdza się w tym przypadku dieta lekkostrawna. Ostatni posiłek powinien być spożywany 2-3 godziny przed snem. W czasie snu, głowę można układać na wyższej poduszce. Zaleca się spożywanie napojów między posiłkami, a nie w trakcie ich trwania. Posiłki powinny być spożywane powoli, dokładnie przeżuwane.

Do produktów, które nasilają zgagę zaliczamy:

• mocna kawa, herbata, napoje gazowane
• czekolada
• owoce cytrusowe
• mięta
• orzeszki ziemne
• pokarmy obfitujące w tłuszcze
• ostre przyprawy

W przypadku, gdy zmiana nawyków nie przynosi ulgi, wprowadzana jest farmakoterapia. Na początku stosuje się preparaty zobojętniające kwas żołądkowy. Zaliczamy do nich między innymi środki zawierające magnez i wapń (wodorotlenek wapnia i wodorotlenek magnezu). Leki te wchodzą w reakcję zobojętniania z kwasem solnym i powodują neutralizację kwasu oraz podwyższenie pH żołądka. Preparaty te działają krótko i zaleca się stosowanie ich tylko doraźnie. W niewielkim stopniu wchłaniają się z przewodu pokarmowego, nie wykazują więc działania ogólnego, dlatego mogą być bezpiecznie stosowane u kobiet w ciąży. Najczęściej w formie zawiesin do picia lub tabletek do ssania.

Dolegliwości w ciąży – Nudności i wymioty

Na tą przypadłość cierpi nawet 80% kobiet ciężarnych. Objawy pojawiają się dosyć wcześnie, bo już między 4 a 10 tygodniem ciąży. Najczęściej ustępują przed 20 tygodniem. Nie do końca wiadomo, jaka jest przyczyna występowania tych dolegliwości. Dużą rolę przypisuje się predyspozycjom genetycznym. Zwraca się również uwagę na rolę gonadotropiny kosmówkowej (HCG) – maksymalne nasilenie objawów występuje w czasie najwyższego poziomu tego hormonu. Przyczyną nudności mogą być także zaburzenia w opróżnianiu żołądka, a objawy częściej obserwuje się u kobiet z refluksem żołądkowo-przełykowym oraz z zapaleniem błony śluzowej żołądka wywołanej przez Helicobacter pylori. Objawy zdecydowanie częściej pojawiają się u kobiet młodych, z towarzyszącą otyłością.

W przypadku wystąpienia nudności i wymiotów zaleca się wypoczynek fizyczny i psychiczny, stosowanie diety łatwostrawnej oraz spożywanie imbiru. Spożywane posiłki powinny mieć niewielką objętość. Zaleca się spożywanie płynów między posiłkami. Często kobietom ulgę przynosi rozpoczęcie dnia od zjedzenia suchych produktów, takich jak: krakersy, płatki kukurydziane, chrupkie pieczywo. Powinno się wykluczyć z diety tłuste potrawy i ostre przyprawy. Objawy mogą potęgować: smażone mięso, cytrusy, napoje gazowane, kawa, mocna herbata, produkty przetworzone. Poprawę może natomiast przynieść stosowanie imbiru w postaci kapsułek, plastrów korzenia dodawanych do napojów, czy postaci sypkiej dodawanej do potraw. Ważne, żeby nie przekraczać dawki 1000 mg na dobę. Należy pamiętać także o prawidłowym nawodnieniu. Najlepiej sprawdza się woda niegazowana, spożywana przez cały dzień, małymi porcjami.

Łagodne nudności i wymioty ciężarnych różnią się od niepowściągliwych wymiotów ciężarnych. Rozpoznaje się je, jeżeli występują co najmniej 5 razy na dobę lub częściej i powodują utratę co najmniej 5% masy ciała. Mogą one stać się przyczyną zaburzeń wodno-elektrolitowych i kwasowo-zasadowych. Wymagają odpowiedniej terapii, a często nawet hospitalizacji.

Wzdęcia i zaparcia

Wzdęcia i zaparcia to kolejne schorzenia, które bardzo często towarzyszą kobietom ciężarnym. Badania pokazują, że dotykają one nawet 40% kobiet. Są one definiowane jako trudności w defekacji oraz rzadkie wypróżnianie – mniej niż 3 razy na tydzień. Do najczęstszych przyczyn występowania tych dolegliwości zalicza się zmniejszenie aktywności fizycznej, zwiększone wchłanianie wody z przewodu pokarmowego, powiększenie macicy oraz czynniki hormonalne, takie jak: podwyższony poziom progesteronu i estrogenów. Wysoki poziom progesteronu powoduje spowolnienie ruchów perystaltycznych i wydłuża pasaż jelitowy. Dodatkowo suplementy żelaza, przyjmowane często przez kobiety ciężarne przyczyniają się do nasilenia tych dolegliwości. Zaparciom w wielu przypadkach towarzyszą wzdęcia.

W przypadku wystąpienia wzdęć lub zaparć bardzo ważne jest zwiększenie podaży płynów do około 2,5-3 litrów na dobę. Często dobrze sprawdza się szklanka wody z sokiem z cytryny, wypita przed śniadaniem. W diecie kobiety ciężarnej powinna znaleźć się odpowiednia ilość błonnika.

Do pokarmów bogatych w błonnik zaliczamy:

• produkty pełnoziarniste – płatki owsiane, otręby, pieczywo pełnoziarniste, ryż brązowy, grube kasze
• owoce świeże i suszone – jabłka, śliwki, figi, daktyle, rodzynki, maliny
• warzywa – dynia i jej pestki, buraki, brokuły, papryka, soczewica
• migdały
• nasiona chia
• siemię lniane

Do diety dobrze jest wprowadzić kiszonki, kefir i maślankę. Pomogą one złagodzić dolegliwości.

W diecie należy ograniczyć produkty o działaniu zapierającym, między innymi: mocną herbatę, dojrzałe banany, marchew, borówki, białe pieczywo, słodycze.

Na zaparcia w ciąży duży wpływ ma regularna aktywność fizyczna. Jeśli ciąża przebiega prawidłowo i nie ma żadnych przeciwwskazań, należy włączyć do codziennego planu dnia proste ćwiczenia  (spacer, pływanie).

Obrzęki

Przypadłość ta najczęściej występuje w drugiej połowie ciąży. Dotyczy kończyn dolnych (stóp, kostek, podudzi) i dłoni. Objawy zmniejszają się lub całkowicie ustępują po nocnym wypoczynku. Są one spowodowane nadmiernym gromadzeniem się płynów w przestrzeni międzytkankowej. W czasie ciąży rosnąca objętość krwi krążącej zwiększa ciśnienie w naczyniach żylnych. Dochodzi do tego relaksacyjne oddziaływanie progesteronu na mięśnie gładkie ścian naczyń. W wyniku tych zmian dochodzi do utrudnienia odpływu z naczyń żylnych i limfatycznych z dolnej części ciała. Obrzęki dotyczą nawet 80% kobiet ciężarnych. Bardzo często razem z nimi obserwuje się nocne skurcze łydek, drętwienie, mrowienie oraz uczucie ciężkości nóg. Siedzący tryb życia sprzyja powstawaniu wyżej wymienionych objawów. Czynnikiem predysponującym jest również nieodpowiednia dieta.

W przypadku wystąpienia obrzęków, bardzo ważne jest odpowiednie nawodnienie. Zaleca się także ograniczenie spożycia soli, która przyczynia się do zatrzymywania wody w organizmie. Wypoczynek z nogami uniesionymi ku górze również łagodzi występowanie objawów. Kobieta w ciąży może także prowadzić aktywność fizyczną, dostosowaną do jej możliwości (np. spacery czy gimnastyka). Pomocne bywają letni prysznic, zimne okłady na stopy. Nasilone obrzęki, obejmujące duże partie ciała, wymagają konsultacji z lekarzem prowadzącym.

Dolegliwości bólowe

Wśród kobiet ciężarnych dolegliwości bólowe pojawiają się najczęściej w okolicy miednicy i w odcinku lędźwiowo-krzyżowym kręgosłupa. Dotyczą one prawie 50% kobiet. Dochodzi do nich w wyniku zmiany postawy ciała poprzez zmianę środka ciężkości oraz w efekcie przyrostu masy ciała kobiety. W wyniku tego, w układzie mięśniowo-szkieletowym dochodzi do dysfunkcji więzadłowej, stawowej oraz mięśniowo-powięziowej.

W tym przypadku dużą pomocą mogą okazać się prawidłowe ćwiczenia , które maja na celu rozciąganie mięśni i tkanek o wzmożonym napięciu oraz tych, które są przykurczone. Oddziaływanie to blokuje przewodnictwo bólowe oraz stymuluje uwalnianie endorfin.

Nawracające infekcje dróg moczowych

Zakażenia układu moczowego to obecność drobnoustrojów w drogach moczowych, powyżej zwieracza pęcherza moczowego. Najważniejszym czynnikiem predysponującym do ich rozwoju jest utrudniony odpływ moczu. Najczęstszym schorzeniem zapalnym dolnych dróg moczowych jest zapalenie pęcherza moczowego. Objawy to: częstomocz i parcia naglące.

Aby zapobiec powstawaniu tych dolegliwości należy wprowadzić do diety:

• Produkty bogate w witaminę C (działanie zakwaszające mocz: tworzenie warunków niekorzystnych dla rozmnażania się bakterii)
• Zwiększoną ilość płynów (działanie, które wspomaga wypłukiwanie bakterii z dróg moczowych)
• Żurawinę (sok, jagoda) – Działanie hamujące przyczepianie się bakterii do nabłonka dróg moczowych
• Uwaga! Żurawina utrudnia wchłanianie wapnia

W celu zapewnienia odpowiednich warunków do rozwoju płodu w łonie matki dochodzi do szeregu zmian fizjologicznych obejmujących poszczególne układy i narządy kobiety ciężarnej. Zmiany te w wielu przypadkach mogą powodować dolegliwości uciążliwe dla przyszłej matki. Należy pamiętać, że w większości przypadków są to zmiany przejściowe, a każdy niepokojący sygnał ze strony organizmu najlepiej skonsultować z lekarzem prowadzącym.

Bibliografia:

• Barańska M., Issat T., Jeznach-Steinhagen A., Strucińska M., Weker H., Więch M., Zaręba-Szczudlik J., Żywienie kobiet w okresie ciąży – teoria i praktyka, Warszawa 2021.
• Jamrozińska M., Wybrane schorzenia występujące u kobiet w ciąży i ich farmakoterapia,
• Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania preparatu „Prevomit” w położnictwie, Ginekologia Polska, (4)/2015.
• Warowna M., Tokarczyk K., Hordyjewska A., Kręcisz B., Styl życia oraz zmiany ogólnoustrojowe u kobiet w ciąży, Kosmetologia Estetyczna, 2019.